Wspólność majątkowa w małżeństwie – co jest wspólne, a co osobiste?

Zawarcie związku małżeńskiego stanowi doniosłe zdarzenie nie tylko w sferze uczuć nupturientów, ale również wywiera istotne skutki prawne dla praw majątkowych. Z chwilą zawarcia związku małżeńskiego powstaje bowiem ustrój wspólności majątkowej. Jakie prawa majątkowe będą wspólne w małżeństwie? Co stanowi majątek osobisty małżonka? Jak można zmienić ustrój wspólności majątkowej? 

Podstawowa zasada

Składniki majątku nabyte przez jednego z małżonków przed zawarciem związku małżeńskiego stanowią jego majątek osobisty. W sytuacji gdy przyszli małżonkowie nabędą przed ślubem składnik majątkowy, to rzecz ta będzie stanowić ich współwłasność ułamkową regulowaną na zasadach Kodeksu cywilnego. Natomiast składniki majątku nabyte po zawarciu związku małżeńskiego wchodzą w skład majątku wspólnego niezależnie od tego, kto i dla kogo je nabył. Tytułem przykładu, gdy po zawarciu małżeństwa mąż kupi dla siebie samochód za środki pochodzące z jego działalności gospodarczej, to de iure samochód stanie się składnikiem majątku wspólnego. 

Co jest wspólne, a co osobiste?

W uproszczeniu można stwierdzić, że w skład majątku wspólnego wchodzą wszelkie dochody, zyski i inne prawa majątkowe uzyskane (nabyte) przez małżonków w trakcie trwania związku małżeńskiego. 

Majątek osobisty w szczególności stanowić będą darowizny, spadki, dochody z praw autorskich, odszkodowania, nagrody, a także rzeczy przeznaczone do osobistego użytku. 

Zasada surogacji

Dla ustalenia składu majątku wspólnego istotne znacznie ma też zasada surogacji polegająca na przyjęciu, że prawa majątkowe nabyte za środki pochodzące z majątku osobistego wejdą w skład tego majątku. Innymi słowy zamiana składnika majątkowego w czasie trwania związku małżeńskiego nie będzie prowadzić do przeniesienia go do masy majątkowej objętej wspólnością majątkową. 

Zasadę surogacji najlepiej zobrazuje poniższy przykład. W czasie trwania związku małżeńskiego jeden z małżonków otrzymał darowiznę w formie środków pieniężnych. Darowizna ta weszła w skład majątku osobistego małżonka. Następnie małżonek za środki pieniężne z darowizny zdecydował się kupić lokal mieszkalny. W konsekwencji nabyty przez małżonka lokal mieszkalny wszedł w skład jego majątku osobistego, pomimo tego że małżonek pozostaje w ustroju wspólności majątkowej. 

Oświadczenie kupującego 

W obrocie prawnym zdarza się sytuacja polegająca na wskazaniu, że dany składnik majątkowy małżonek nabywa do swojego majątku osobistego. Z reguły takie oświadczenie składa się w akcie notarialnym, albowiem notariusz ustala w umowie w jakim ustroju majątkowym pozostaje małżonek i do jakiego majątku nabywa prawo majątkowe. Notariusz nie ma obowiązku weryfikowania treści złożonego oświadczenia. 

Umowa zawarta z wykorzystaniem oświadczenia będzie wywierać skutki prawne. Podkreślić należy jednak, że samo oświadczenie małżonka nie prowadzi do modyfikacji ustawowego ustroju majątkowego. Jeżeli małżonek złoży wspomniane oświadczenie, a zarazem nie dysponuje środkami pieniężnymi w ramach swojego majątku osobistego, to oświadczenie takie będzie mógł później skutecznie zakwestionować drugi małżonek.  

Umowy majątkowe 

W celu zmiany ustroju majątkowego małżonkowie mogą zdecydować się na zawarcie umowy majątkowej małżeńskiej (tzw. intercyza). Umowy takie mogą być zawierane jeszcze przed ślubem lub w trakcie trwania związku małżeńskiego. Na podstawie umowy majątkowej małżonkowie mogą ograniczyć, rozszerzyć albo wyłącz wspólność majątkową. 

Umowa majątkowa małżeńska musi być obligatoryjnie zawarta w formie aktu notarialnego. Ponadto dla skuteczności umowy małżonek powinien powiadomić swoich wierzycieli o zawarciu takiej umowy, albowiem wpływa ona na jego wypłacalność. 

Jeżeli małżonkowie zdecydowali się na zawarcie umowy o rozdzielności w trakcie trwania związku małżeńskiego, a wcześniej nabyli nieruchomości, to od tego momentu staną się oni współwłaścicielami w częściach ułamkowych. Każdy z małżonków będzie mógł wystąpić o zniesienie współwłasności. 

Podsumowanie

Wspólność majątkowa ma swojego plusy i minusy. W zależności od rodzaju wykonywanej pracy przez małżonków, a także ustalonego przez nich podziału obowiązków rodzinnych, zasadne może być zmodyfikowanie zasad ustroju majątkowego. Wspólność majątkowa powstaje z mocy prawa, a jej modyfikacja wymaga zawarcia umowy w formie aktu notarialnego.